چهار شهر ایرانی و خبر خوب ثبت آن‌ها در یونسکو

در سال ۲۰۰۴ سازمان جهانی یونسکو ایده ایجاد شبکه‌های شهر خلاق جهان را اجرا کرد و خبر خوب امروز این‌که چهار شهر ایرانی سنندج(موسیقی)، بندرعباس و اصفهان (صنایع دستی) و رشت (خوراک شناسی) در این فهرست قرار گرفته‌اند.

سازمان یونسکو (UNESCO) در سال ۲۰۰۴ تصمیم گرفت که ایده‌ای را اجرا کند با نام شبکه‌های شهر خلاق جهان، که شهرهای خلاق جهان بر اساس هفت موضوع موسیقی، صنایع دستی، فیلم، هنرهای رسانه‌ای، خوراک شناسی، ادبیات و هنرهای بومی ثبت جهانی شوند. حدود ۲۴۶ شهر از بیش از ۸۰ کشور عضو این شبکه هستند.

شهرهای عضو این شبکه در یونسکو متعهد می‌شوند تا تجربیات خود را در راستای ارتقای خلاقیت و صنایع فرهنگی و اشتراک فرهنگ در برنامه‌های توسعه شهری با دیگر شهرهایی که در این فهرست و شبکه حضور دارند به اشتراک بگذارند.

سنندج ؛ شهر خلاق موسیقی

یکی از خبر های خوب امروز ما را شهر سنندج تشکیل می‌دهد. سازمان یونسکو پس از بررسی و راستی‌آزمایی توسط داوران بین المللی، سنندج را به‌ عنوان شهر خلاق موسیقی ثبت و این شهر به شبکه شهرهای خلاق جهان ملحق شد.

در بخشی از بیانیه سازمان یونسکو در رابطه با شهر سنندج به عنوان شهری خلاق آمده است که:

شهر سنندج با جمعیتی نزدیک به ۵۰۰۰۰۰ نفر جعیت دومین شعر پرجمعیت کردنشین ایران است و زادگاه بسیاری از موزیسین‌های معروف کردی مانند: کامکار، بابا شهابی، یوسف زمانی و فرج پوری بوده است. در قلب میراث موسیقی شهر، ساز موسیقی “دف” وجود دارد که به ثبت ملی رسیده است و با حفظ روح سنتی خود از طریق تکنیک‌های نوآورانه در موسیقی مدرن گسترش یافته است.

با حفظ اصالت موسیقی کردی، در حال حاضر ۲۵ مؤسسه موسیقی فعال، ۳۰ گروه موسیقی فعال و ۱۲ سازنده ساز موسیقی در سنندج فعالیت می‌کنند.

شهر سنندج، جشن میراث موسیقی آن در چندین جشنواره بزرگ موسیقی به نمایش گذاشته شده است از جمله جشنواره موسیقی فجر، که نوازندگان علاقه‌مند به موسیقی سنتی و مدرن ایرانی را متحد می‌کند، در حالی که جشنواره بین المللی دف فقط از نوازنده‌های دف از سراسر جهان برای احترام به این ساز کوبه‌ای منحصر به فرد استفاده می‌کند.

دیگر خبر خوب امروز ما این است که یکی از برنامه‌های شهرداری سنندج در راستای انتخاب سنندج به عنوان شهر خلاق قرار است که موزه‌ای را با نام موزه موسیقی احداث کند.

بندرعباس و اصفهان ؛ شهر های خلاق صنایع دستی

دو تا دیگر از شهرهای ایران که در این فهرست از سوی سازمان یونسکو قرار گرفته‌اند شهرهای اصفهان و بندرعباس نام دارند. چندی پیش بندر عباس و اصفهان هم از سوی سازمان یونسکو به عنوان شهر های خلاق «صنایع دستی» انتخاب شده بودند البته اصفهان پیش از بندر عباس در این فهرست جای گرفته است. 

بندرعباس از آن مناطقی است که مردم بومی‌اش با حرارت و انرژی و جنب و جوش خاصی با لباس محلی مخصوص به خود در بازار سنتی در حال رفت و آمد هستند و مغازه‌های صنایع دستی که در این بازار وجود دارد مانند سبد و حصیر بافی، چادر شب بافی و سوزن دوزی، قالیبافی و سفالگری، زندگی و روح را به توریست‌ها و گردشگرهایی که برای دیدن آنجا آمده‌اند منتقل می‌کنند.

در بخشی از بیانیه یونسکو آمده است که:

بندرعباس، واقع در سواحل جنوبی ایران ، دروازه ورود به سایر ملل است. صنایع دستی و هنر محلی ، غذاهای دریایی ، موسیقی و آواز محلی از اصلی ترین ویژگی های فرهنگی این شهر است.

با این حال، صنایع دستی و هنرهای محلی، قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین صنایع خلاقانه در سطح شهر هستند و شامل سه دسته می‌شوند: صنایع دستی عملی و دریایی، لباس محلی و آلات موسیقی محلی.

پیش از آن که حکومت صفوی، اصفهان را به عنوان پایتخت خود انتخاب کند به آن شهر صنعتگران ماهر می‌گفتند. اصفهان در زمان حکومت صفوی با ایجاد بستر سازی مناسب و رونق و گسترش بخش‌های فرهنگی مانند صنایع دستی و معماری به بازار مرکزی کشور تبدیل شد و هنرمندان بسیاری را در دل خود پرورش داد.

بخشی از بیانیه یونسکو در رابطه با شهر اصفهان:

اصفهان که به عنوان قطب صنایع دستی و هنرهای مردمی در نظر گرفته می شود ، با ۱٫۵ میلیون نفر سکونت سومین شهر بزرگ ایران است.

بخش خلاقیت آن شامل متخصص‌ترین صنعتگران کشور در ۱۶۷ رشته مختلف از جمله قالی بافی، فلزکاری، چوب، سرامیک، نقاشی و منبت کاری از انواع مختلف است. طبق برنامه‌ریزی ارضی اصفهان حداقل ۹۰۰۰ کارگاه صنایع دستی و هنرهای مردمی به اقتصاد اصفهان کمک می کنند که اکثر آن‌ها در میدان تاریخی نقش جهان واقع شده‌اند، که در سال ۱۹۷۹ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

رشت ؛ شهر خلاق خوراک شناسی

شهر رشت در سال ۹۴ از سوی یونسکو به عنوان شهر خلاق خوراک شناسی انتخاب شد و در فهرست شبکه شهر‌های خلاق یونسکو قرار گرفت.

گفته می‌شود که شهر رشت دارای ۲۲۰ خوراکی محلی، تنوع خوراک و فرآورده‌های غذایی محلی، فرآیند سلامت محور تولید غذای محلی از مزرعه تا سفره است.

برشی از معرفی شهر رشت توسط یونسکو:

شهر رشت در کنار دریای خزر واقع شده است و جمعیتی حدود ۶۴۰،۰۰۰ نفر را شامل می‌شود. در اطراف دلتای حاصلخیز رودخانه سفید رود، هم خود شهر و هم بخش مواد غذایی آن از تنوع غنی از منابع طبیعی بهره‌مند می‌شوند و به بهره‌برداری از منابع محلی، به ویژه گونه‌های مختلف ماهی و محصولات در فصل اعتماد دارند. بیش از هر چیز، غذا در رشت مترادف با حفاظت و ارتقاء میراث فرهنگی است. در طول نسل‌ها، غذاهای رشتی نه تنها دستورالعمل‌های باستانی، بلکه ظروف و روش‌های منحصر به فرد پخت و پز را نیز دنبال کرده‌اند.

از جمله غذاهای بومی شهر رشت که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد: ماهی ملاته، کولی غورابیج، چغرتمه، کاله کباب، کپور آبه، باقلا قاتق، میرزا قاسمی، ترش تره، سیرقلیه، کباب ترش، اناربیج ، واویشکا، شش انداز، ترش آش، گمج کباب، موتنجن، دبیجا و ماهی فیبیج هستند که شهر رشت را به یک شهر توریسم غذایی تبدیل کرده‌اند.

چرا این خبر خوب است؟

طرح و ایده‌ای که سازمان جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۴ اجرا کرده است طرحی بسیار جذاب و مفید است که می‌تواند به ارتقای سطح فرهنگی هر منطقه بسیار کمک کند و آداب و رسوم سنتی بسیاری از شهرهای جهان را زنده نگه دارد و علاوه بر آن به معرفی فرهنگ و هنر بسیاری از مناطق به توریست‌ها و گردشگران کمک کند که این خود می‌تواند به رونق شهری و اقتصادی آن کمک بسیار شایانی کند. 

برای مثال با انتخاب بندرعباس به عنوان «شهر خلاق یونسکو»، راه برای شناخت دریا و موسیقی و صنایع دستی به گردشگران ایرانی و خارجی هموارتر شده است و همین امر می‌تواند رونق گردشگری را بسیار رشد دهد. یا شهر رشت می‌تواند افزایش آگاهی عمومی درباره تغذیه و خوراک، برندسازی خوراک محلی برای معرفی به دنیا، توسعه توریسم غذایی و به اشتراک گذاری دانش و تحقیقات علمی قدم‌های بزرگی را بردارد.

البته باید توجه داشت که انتخاب هر کدام یک از این شهرها از سوی یونسکو مطمئناً یکی از عوامل اصلی آن قدمت شهرها و مسیر پر پیچ و خمی است که هر کدام از مناطق طی کرده‌اند اما باید در نظر داشت که نگه داشتن این عنوان‌ها در فهرست یونسکو و بهره‌برداری و فرصت از این موقعیت نیاز به مراقبت و توجه دارد. تجربه نشان داده است که همانقدر که یونسکو در انتخاب‌های خود سخت گیر است به معیارها و استانداردهای بسیار اهمیت می‌دهد.

برای مثال در سال ۸۵ ژئوپارک قشم در همسایگی بندرعباس به مجموعه ژئو پارک‌های یونسکو افزوده شد اما در سال ۱۳۹۱ به دلیل ضعف در نگه‌داری استانداردها از این فهرست خارج شد. 

به همین منظور هر ۴ سال یک بار شهرهای خلاق که از طرف یوسنکو انتخاب شده‌اند در حوزه‌های مختلف بررسی می‌شوند. به این صورت که خلاقیت هر شهر نسبت به ۴ سال قبل آن سنجیده می‌شود و اگر پیشرفت مؤثری در زمینه اجراهای یونسکو نداشته باشد از فهرست حذف خواهد شد.

در هر حال خبر خوب امروز انتخاب چهار شهر ایرانی در حوزه‌های مختلف به عنوان شهر خلاق اتفاق بسیار جذابی است و بسیاری از مناطق دیگر این پتانسیل را دارند که بتوانند در این فهرست قرار بگیرند.

تحلیل خبر: رضا زرگر