معماری ایرانی ، خانه‌های شمال کشور
زمانیکه به معماری قدیمی ایرانی یا همان معماری سنتی کشورمان نگاه می‌کنیم ساختمان‌های مختلفی رو می‌بینیم که از لحاظ فرم و متریال ساخت متفاوتند. این تفاوت اتفاقی نیست. بلکه حاصل سالیان سال ساخت و کسب تجربه است و البته کاملاً با اقلیم منطقه همساز است. اگر بخواهم جزئی‌تر توضیح بدهم در مناطق مختلف کشور به نسبت شرایط آب‌وهوایی و به طور کلی اقلیمی و به نسبت تجربه‌ی زندگی انسان‌ها در هر منطقه، به روش‌های مخصوصی جهت ساخت مسکن و ابنیه پایبند هستند. در این یادداشت می‌خوام از ویژگی‌های ساختمان‌های ساخته شده در مناطق شمالی کشورمان براتون بگم.
رطوبت زیاد
برای مثال خانه‌های شمال کشورمان باید در مقابل رطوبت هوا و رطوبت زمین مقاومت کنند. برای مقاومت در برابر رطوبت زمین، ساختمان‌ها در این مناطق فاقد زیرزمین هستند. زیرا هوای مرطوب که از هوای خشک سنگین تر است در آنجا به صورت راکد باقی می‌ماند و این فضا نه برای زندگی نه برای انبار کردن وسایل و آذوقه مناسب نیست.
فرار از رطوبت در معماری ایرانی
همچنین به دلیل بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی در این مناطق دیوار زیرزمین‌ها مرطوب خواهد شد. در این ساختمان‌ها زیرزمین که بنا نمی‌کنند هیچ، کف طبقه همکف را هم برای فاصله داشتن از نمِ زمین با استفاده از پایه‌های چوبی بالاتر ازسطح زمین بنا می‌کنند.
حالا برای مقاومت در برابر رطوبت هوا از متریال مناسب برای جداره‌ها استفاده می‌کنند. جداره ها را سبک‌تر می‌سازند. از آنجا که رطوبت نسبی هوا در این مناطق بالاست اختلاف حرارت هوا در شب و روز زیاد نبوده. این امر موجب به کارگیری مصالحی می‌شود که ظرفیت حرارتی پایین تری دارند. به این دلیل استفاده از چوب در قسمت‌هایی از مسکن که در بهار و تابستان استفاده می‌شود امری متداول، معقول و بسیار سودمند است.
شیبدار!
دیگر ویژگی مهم خانه‌های این منطقه سقف‌های شیبدار است. این نوع بام‌ها از ویژگی اصلی بناهای برون‌گرا به شمار می‌رود. فقط در مناطق اندکی از ایران یافت می شوند. شیب این بام‌ها بسیار زیاد است.
این عنصر جهت محافظت از دیوار ساختمان به صورت چتری بر روی کل ساختمان گسترانده می‌شود. همچینین از کج باران‌ها یعنی جهتی که باد غالب می‌وزد و باران از آن ناحیه به بدنه ساختمان برخورد می‌کند، بام را تا ارتفاع پایین‌تری نیز ادامه می‌دهند.
روش مرسوم دیگر در این راستا استفاده از جریان باد و کوران دو طرفه‌ی هوا در فضای ساختمان است. در تمام ساختمان‌های این مناطق، بدون استثنا از کوران و تهویه‌ی طبیعی هوا استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین چیزهایی که امروز بنا به دلایل مختلف از جمله آلودگی هوا در شهرهای بزرگ، کمتر می‌توانیم از آن در خانه‌های خود استفاده کنیم. مطالعه معماری قدیمی ایران دقیقاً می‌تواند روش‌های حل این چالش‌ها را برای ما روشن کند.
پلان گسترده و باز در خانه‌های شمال کشور ویژگی معماری ایرانی
به طور کلی پلان‌ها گسترده و باز و فرم آن‌ها بیشتر کشیده است. یعنی ساختمان‌ها دیوارهای کمتر و نازکتری دارند. عرض بنا به نسبت طولش کمتر است و نقشه خانه بسیار ساده طراحی شده است.
در طی فصول گرم وجود جریان هوا و ایجاد سایه بهترین شرایط را برای آسایش انسان فراهم می‌کند. برای ایجاد کوران هوا ما باید جهت بادهای غالب منطقه را بدانیم. در این مناطق چون ما نزدیک دریا هستیم جهت وزش بادها از سمت دریا به خشکی و بالعکس است. به این دلیل ساختمان‌ها کشیدگی شرقی غربی دارند، یعنی طول ساختمان در محور شرقی غربی است. یعنی سطح بیشتری از بدنه ساختمان در مقابل وزش باد قرار می‌گیرد که جریان هوای بیشتری را در ساختمان داشته باشیم و رطوبت در ساختمان و دیوارهای بنا ته نشین نشود. معماری سنتی این منطقه بسیار مؤثر مشکلات اقلیمی را پاسخ‌دهی کرده است.
توجه بهارخواب در معماری سنتی در نوارهای شمالی کشورمان
از دیگر خصوصیات این ساختمان‌ها وجود ایوان‌های عریض و سرپوشیده‌ای است که در اطراف اتاق‌ها برای حفاظت آن‌ها در برابر باران ساخته شده. این ایوان‌ها به عنوان بهار خواب در فصل گرما استفاده می‌شوند. به علت گردش هوا در ایوان و وجود رطوبت زیاد، فضای مناسبی را برای خواب و استراحت ایجاد می‌شود.
وسعت زمین در این مناطق زیاد است به همین دلیل ساختمان‌ها برون‌گرا و پراکنده هستند. امروزه اما به دلیل قیمت بالای زمین در شهرها، بافت ساختمان‌ها فشرده‌تر است. اگرچه که همچنان در روستاها همچنان پایبندی بیشتری نسبت به قواعد ساختمان‌سازیِ معماری سنتی در این منطقه وجود دارد.
در سفر بعدی دقیق‌تر نگاه کنید!
امیدوارم در سفر بعدی‌تان به شمال کشور این خصوصیات را جستجو کنید و معماری سنتی ایران را بهتر ببینید.
البته باید یادآوری کنم در این یادداشت بسیار خلاصه و به نکات کلی اشاره کردیم، قطعاً این ویژگی‌های کلی در شهرها و مناطق مختلف نوار شمالی کشور باهم تفاوت‌هایی دارند.
برای مطالعه بیشتر در مورد معماری، معماری برای مردم رو دنبال کنید.
برای خواندن یادداشت‌های دیگر از زهرا حسینی اینجا کلیک کنید.
“لطفاً به این یادداشت امتیاز دهید”
